Verzonken Klokken

Inhoud

In het fictieve Nederlands plaatsje langs de kust Duttersda wordt het mooie meisje Neeltje belaagd door een koster met oneerbare bedoelingen. Zijn snode plannen krijgen een onverwachte wending wanneer de kerktoren met koster en al worden weggevaagd door een vloedgolf. Onder water begint hij aan een nieuw leven. De eer van het meisje is gered.

Marten Toonder, Joop Geesink, Bert Haanstra

Han van Gelder (1923 - 2012) was een filmkunstenaar. Hij heeft onder leiding van Toonder Studio’s meerdere producties gerealiseerd die internationale lof verdiende. In 1949 ging het financieel slecht met de studio van Toonder en een grote groep medewerkers stapte over naar Joop Geesink’s Dollywood. Hiertoe was ook Han van Gelder. De exacte details zijn niet bekend, maar allicht behield Han zijn status als onafhankelijke filmmaker, want in 1957 maakte hij twee ‘paperdoll’ films in opdracht van Toonder. Van Gelder startte in 1962 een eigen studio op het terrein van Cinetone Studio’s en werd ‘buurman’ van Joop Geesink’s Dollywood. In diezelfde periode kwam Joop Geesink met het idee om papieren poppenfilms te maken. De link naar het werk van Han van Gelder is nimmer genoemd, maar ligt zeker voor de hand.

Verzonken Klokken is een productie van (Marten) Toonder Studio’s. Geproduceerd onder de creatieve leiding Han van Gelder. Deze oude stopmotionfilm verdient aandacht om een tweetal redenen.

1. Ten eerste: de maker Han van Gelder wordt later zelf een onafhankelijke filmmaker met een bijzondere staat van dienst. In tal van zijn latere veelal documentaire achtige films gebruikt Van Gelder animatie-elementen.
2. Ten tweede: deze film is vrijwel zeker de eerst bewaarde toepassing van de zogeheten paperdolltechniek. De animatiefiguren zijn van papier. De benaming "paper doll" is op het moment van productie anno 1957 niet bekend. Vanaf 1961 komt deze term in omloop. 

Han van Gelder (1923- 2012) Foto: omstreeks 1960

Uitvinder

In 1961 claimt Joop Geesink de uitvinder te zijn van de paper doll techniek met de introductie van The Traveling Tune. (1961) In feite is The Traveling Tune een verfijning van de techniek die hier door Han van Gelder is toegepast. Ere wie ere toe komt! Hoewel Van Gelder bij Geesink's Dollywood nooit op filmtitels heeft gestaan, heeft hij geruime tijd bij deze studio gewerkt. De kans is zeer waarschijnlijk dat hij zijn technische kennis over de paper doll techniek, zoals toegepast in Verzonken Klokken, heeft overgedragen aan de Geesink staf.
Van Gelder's kwaliteiten werden ook benut door documentairemaker Bert Haanstra.

Jarenlang heeft Han van Gelder gewerkt voor andere cineasten, zoals Marten Toonder, Joop Geesink en Bert Haanstra. Naderhand is hij zelfstandig producent geworden en maakte hij vooral (opdracht)films. Ook was hij de productent van (animatiefilms) die door vrije filmkunstenaars werden geproduceerd.

Humor

De film was voor de tijd waarin deze werd geproduceerd humoristisch. De gesproken tekst is zeer degelijk en moralistisch. Waarschijnlijk was het zelfs voor de jaren '50 van de vorige eeuw een overtrokken tekst. Met name aan het eind van het verhaal staat schoolmeester Piepkema met bezwerende vinger een moraliserende conclusie te formuleren. De koster zou gestraft worden voor zijn slechte daden, werd gezegd, maar in de praktijk pakte dat anders uit. Gelijktijdig is in beeld juist het tegenovergestelde te zien. Deze tegenstrijdigheid en de lichte vorm van pikante wending werd als humoristisch beschouwd.

Opmerkelijk (1)

Figuren in Verzonken Klokken zijn volledig van papier. De animatiemogelijkheden zijn daardoor beperkt. Op sommige momenten worden de figuren ondersteund met nylon draadjes of transparante kunststof steuntjes. Deze werden geacht niet gezien te worden bij projectie. Geesink gaat met The Traveling Tune uit van een pop gemaakt uit blad-metaal voor een betere stevigheid van de figuur. De voorkant werd beplakt met papier vanwege een artistiek effect.
De film is in onderstaande weergave enigszins verschoten van tint. De oorzaak ligt in het basismateriaal: Eastmancolor is een kleurproces dat op termijn vervaagt. Er bestaan oudere films met veel briljantere kleuren. Die zijn echter opgenomen in Technicolor.

Opmerkelijk (2)

Tevens opmerkelijk dat deze film een vrije productie is, zonder commerciële sponsor in de aftiteling. Bij Joop Geesink was er altijd een (reclame)boodschap aanwezig.Tot slot is het een persoonlijke noot van de redactie dat in de jaren '90 filmmakers Huibert en Arie den Draak hun animatiefilmstudio konden starten dankzij enthousiaste inzet van Han van Gelder. In zijn studio konden de gebroeders Den Draak hun eerste 35 mm films produceren. In middels is Arie den Draak (1959) al jaren de motor achter deze website: Dutch Vintage Animation.